CHỨNG BỆNH HƯ YẾU VỀ TIÊN THIÊN
(Giải thích về thiếu hỏa, tráng hỏa, đệ hỏa, nhân hỏa)
Tôi xét, thiếu hỏa là hỏa vừa phải, thì không phải thật là hỏa, đó là dương khí sinh ra chân nguyên ở chỗ rốn của con người, người ta thở ra hút vào là nhờ ở hỏa ấy, còn nung nấu các thức ăn để hóa sinh tính hỏa. Vậy hỏa ấy được vừa phải mà yên ở địa vị, thời trong thời hết thảy được thư thái mà gọi là “THIẾU HỎA SINH KHÍ”, nếu không được vừa phải mà lìa địa vị của nó thời gọi là “TRÁNG HỎA THỰC KHÍ” (lửa dữ dội làm hại nguyên khí mà đem tướng hỏa ở tạng can và ở tam tiêu ở bào lạc và ở ngũ chí (mừng giận lo nghĩ sợ) ở ngũ tạng, phù du lên tam tiêu tạng phủ cơ nhục mà làm ra bệnh
 |
| Chứng bệnh hư yếu về tiên thiên - Hình minh họa |
Những bệnh ấy như lưỡi khô, môi rạn ra, phiền khát nói mê, lưỡng quyền đỏ, mắt đỏ, hay là khí ngược lên mà ọe khan, hoặc đờm tựa suyễn thở, mà không phải suyễn thở, hoặc bụng phiền, cuống họng đau, người như củi khô, da như lửa châm, ai không bảo là chứng thực nhiệt
Nếu lại ghét nhiệt mà muốn cho hỏa tắt đi thời là diệt mất nguyên khí. Vậy phải xem kỷ, hoặc khát mà không uống nhiều, hoặc ưa uống nước nóng, hay là người nóng mà sờ lâu lại mát, hoặc người nóng mà đầu gối trở xuống lại lạnh, thời phải lấy nguyên khí là gốc, nếu người vốn hư yếu là có chứng nóng, như vậy đều là giả nhiệt, một khi còn ngờ, thời đem nước lạnh cho uống để thí nghiệm (chứng thực nhiệt thời uống nước lạnh dễ chịu, chứng giả nhiệt thời ngăn cách không ưa nước lạnh bệnh nhân quả là giả nhiệt, mà ngăn cách không ưa nước lạnh, thời đem thuốc nhiệt để nguội cho uống, hoặc đem bài LỤC VỊ hay BÁT VỊ thêm những vị tri mẫu, hoàng bá đều sao đen để dẹp chứng giả nhiệt ấy, khi nóng đã lui phần nào thời thôi
Đại để với những chứng nóng kể trên, phải lựa tính của hỏa để yên ở địa vị, thời không phải phạt hỏa đi mà bệnh tự khỏi
Còn như người yếu mà cảm mạo phát sốt, lúc mới cũng không nên đả động đến hỏa ở trong, mà đã lâu thời phải theo phép chữa cho người hư yếu
Tiên sư họ Phùng cho hỏa ở tam tiêu là huynh hỏa (hỏa đàn anh), hỏa ở hậu thiên là đệ hỏa (hỏa đàn em), sách Y Quán cho hỏa ở tam tiêu là dân hỏa (dân là dân thường) là để chỉ vào hơn và kém mà thôi
Huyền tẫn phát vi (Hải Thượng Lãn Ông)
