Thanh hỏa bất như giáng hỏa chi vô tổn, tả hỏa phạt hỏa, thiết bất khả vọng thường, hình giả bất khả phục tục
Hành khí thắng ư giáng khí chi hữu thương, tán khí phá khí, điệc yếu đương thận dụng, hư trung khởi năng cánh háo
 |
| Thanh hỏa bất như giáng hỏa chi vô tổn - Hình minh họa |
Dịch nghĩa
Thanh hỏa không bằng giáng hỏa, vì giáng hỏa không có hại, còn tả hỏa, phạt hỏa, nhất thiết không dám dùng nữa, vì như đã bị phạt rồi, không thể lại phạt thêm
Hành khí hơn giáng khí, vì giáng khí có hại, còn tán khí, phá khí, cũng nên cẩn thận, vì trong đã hư, lẽ nào còn cho tiêu hao thêm
Bài giải
Phương pháp trị hỏa có phân chia thanh hỏa, phạt hỏa, gings hỏa, tả hỏa khác nhau, mà trong đó lại đều có nặng nhẹ khác nhau
NÓI VỀ THANH HỎA NHƯ:
Thạch hộc trừ cái hư nhiệt trong trong dạ dày và đuổi cái nóng ở bì phu
Mộc thông lợi tiểu tiện, thông cái nhiệt bế tắc ở bàng quang và nhiệt tích ở bụng dưới
Đăng tâm lợi tiểu tiện để thoái nhiệt
Trúc diệp thanh tam giải nhiệt trừ phiền
Trúc nhự trừ phiền nhiệt ở trong tim làm cho mất ngủ
Mao căn thanh khách nhiệt ở dạ dày, chỉ chứng phiền khát
Bối mẫu thanh tâm hỏa tiêu đàm
Thiên hoa phấn trừ bệnh thấp nhiệt ở tràng vị
Cát căn trừ khách nhiệt va chỉ khát
NÓI VỀ GIÁNG HỎA NHƯ:
Mạch môn thanh phế hỏa để sinh kim, lại hay thanh tâm nhiệt để an thần
Thiên môn tuy tả phế hỏa mà hay nhuận phế thì cái tả ấy cũng không hại gì
Mẫu đơn thanh can hỏa, tả phục hỏa trong âm phận, trừ hết bệnh không có mồ hôi và nóng trong xương. Thấy rõ mẫu đơn có cái công vừa bổ vừa tả
Địa cốt bì hay thanh hư hỏa và trị bệnh có mồ hôi mà nóng trong xương (âm hỏa là hư hỏa, địa cốt bì đã hay thanh hư hỏa thì hẳn không phải đồng hạn với loại thuốc hàn lương)
Xa tiền tử trừ bệnh phong nhiệt, có mồ hôi. Lại có cái danh là uống nhiều có con thì hẳn là cũng có cái sức cường âm, ích dương
Huyền sâm tả cái hỏa vô căn ở trong thận, tuy bảo rằng tả hỏa những cũng có ý bổ ở trong
Chi tử dẫn hỏa đi quanh co rồi dẫn xuống theo đường tiểu tiện mà ra; tuy nó thuộc loại hàn, nhưng kèm có bổ, cho nên những phương thuốc tư âm thường sử dụng nó
Tỳ bà diệp có thể thoái nhiệt ở chứng hư lao, như vậy biết rằng nó có khả năng bổ dưỡng
Ngẫu tiết (ngó sen) giả lấy nước uống sống, giải được chứng nhiệt độc trong bụng, chỉ được chứng phiền khát. Nếu dùng chín có thể bổ cho chứng ngũ lao
NÓI VỀ TẢ HỎA NHƯ:
Hoàng cầm tả hỏa ở phế.
Hoàng bá tả hỏa ấn núp ở tam tiêu.
Hoàng liên tả hỏa ở tâm, tỳ, vị và hỏa ở các tạng.
Tê giác trừ hỏa nhiệt kết súc lại phát sinh điên cuồng.
Long đởm thảo tả can hỏa và phục hỏa ở trong tâm
Thanh đại tả can hòa.
Địa long tả các thứ hỏa nhiệt độc.
Lạp tuyết (mưa tuyết về tháng chạp, còn tháng khác không xài được) tả tất cả các thứ nhiệt độc.
Tri mẫu tả các nhiệt độc.
NÓI VỀ PHẠT HỎA NHƯ:
Liên kiều giải tán hỏa uất ở trong tâm và tả vị nhiệt
Đại hoàng trừ chứng nhiệt ủng ở trường vị và các loại tích nhiệt
Phác tiêu phá vỡ các khối kết rắn, trừ hỏa nhiệt.
Thạch cao tả vị hỏa và hỏa nhiệt của tam tiêu.
Hoạt thạch tả vị hỏa, tuy nó có công lợi tiểu tiện để làm ráo thấp ở tỳ, nhưng cái tính trầm hàn của nó sẽ làm phương hại tới nguyên dương.
Các danh từ
THANH HỎA, tức là khí thế của hỏa đang hun đúc vẩn đục thì làm cho lắng trong xuống, nhưng trong khi ấy có giảm sức hỏa
GIÁNG HỎA, tức là khí thế của hỏa đương bốc có thể rút về chỗ cũ mà không hề bị hao mất gì
TẢ HỎA, tức là ngăn chặn trấn áp cái thế lửa hoành hành và cắt bỏ đi nửa phần hỏa nhiệt
PHẠT HỎA, tức là cách dập tắt hẳn cái thế của hỏa đương cháy ngùn ngụt.
Cho nên dùng phép THANH HỎA thì còn có thể làm giảm yếu sức người, không bằng dùng phép GIÁNG HỎA không có gây tổn hại.
Nói về giáng hỏa như Thiên môn và Mạch môn tuy có cái công “giáng trung hữu bổ nhưng bản chất còn là hàn khí thì chưa được khéo
Rốt cuộc cũng không bằng những loại Thục địa, Sinh địa, Ngưu tất, Ban long, Nhũ trấp (Sữa người) là các chất trọng trọc, tuấn bổ cho chân âm, làm cho âm liễm dương, thủy chế hỏa““ chỉ tư âm mà hỏa tự nhiên giáng, bất tất phải giáng hỏa.
Phép TÀ HỎA tuy rằng hỏa không đến nỗi tuyệt. Nhưng phép PHẠT HỎA thì mặc sức cho hỏa đến tàn. Như vậy kẻ nhờ để sống đã giảm đi nữa phần sức khỏe. Nếu dùng ít, dùng tạm, để cho hết bệnh, rồi cấp cứu cho bổ ngay, còn có thể điền hoàn. Nếu sử dụng nhiều, sử dụng lâu dài thì sẽ dần đi tới chỗ tuyệt.
Than ôi! Hỏa là căn bản để bảo vệ sinh mệnh, là thứ rất quý báu. Khi có hư suy đôi chút cố gắng bồi bổ còn lo không kịp. Tại sao có thế làm tổn hại nó được.
Sao chẳng xét: “hỏa tức là khí, khí cũng tức là hỏa”. Khi không được bình thường, thì sẽ hóa ra hỏa. Vậy trong lúc mà hỏa hữu dư, tức là lúc khí bất túc. Hỏa đã bất túc lại làm cho khí bất túc. Vậy hỏa tuyệt thì khí cũng tuyệt
Sách nội kinh nói: “hình giả bất khả phục tục” Kẻ đã bị hình phạt rồi, không thể lại tiếp tục. Vậy thì kế sách của kẻ yêu đời, lẽ nào không tôn trọng việc ấy trước
***
Phép trị bệnh “khí” có phân chia hành khí, giáng khí, tán khí, phá khí khác nhau. Cho nên trong khi dùng thuốc cần phải suy nghĩ cho ràng rẽ
NHỮNG VỊ THUỐC HÀNH KHÍ NHƯ:
Trần bì hay tiêu trệ hành khí cho tỳ
Đại phúc bì sơ thông những dư khí ở tỳ vị
Tô tử hành trệ khí, giáng nghịch khí, mà không hại khí
Sơn tra khai khí kết
Sinh khương hành khí trệ, hóa nghịch khí, tán khí hàn
Hoắc hương hạ khí, thuận khí
Đinh hương bổ vị khí, trừ tích khí, hành trệ khí
Mộc hương bổ tỳ, hóa trệ
Trầm hương bổ tướng hỏa, làm ấm dạ dày, hạ khí
NHỮNG VỊ THUỐC GIÁNG KHÍ NHƯ:
Ý dĩ hạ khí
Mộc qua hạ khí, hóa trệ khí, thu thoát khí
NHỮNG VỊ THUỐC TÁN KHÍ NHƯ:
Ngô thù du hạ khí rất nhanh chóng
Hậu phác tiết khí dư của ngũ tạng
Bạch giới tử tán lãnh khí
Ô dước sơ khí, thuận khí mà hay thông hóa
NHỮNG VỊ THUỐC PHÁ KHÍ NHƯ:
Thanh bì phá trệ khí
Chỉ xác phá khí ở thượng tiêu
Chỉ thực phá khí ở hạ tiêu
Nga truật phá bĩ khí
Binh lang phá tiết khí, tức thông hơi ở tràng vị, tả cái khí nó bị ở trên cao, có tính cách đè nặng xuống như sắt đá đè
Ôi! HÀNH KHÍ là dẫn cái khí hành đi không cho trì trệ lại. GIÁNG KHÍ là đè nén bắt cái khí phải xuống. TÁN KHÍ là phá tan không cho tụ thành đảng. PHÁ KHÍ là đánh phá khua đẩy cái khí tích ra
Tóm lại, trị khí nên cho sơ thông đừng để ủng tắc, nếu ủng tắc sẽ làm bệnh
Vậy khí mà bất hành thì phải cho hành. Nhưng “HÀNH KHÍ” mà thuận theo cái tính của nó, đừng làm tổn thương đến nó, thì hành khí lợi hơn GIÁNG KHÍ
Bởi khí thuộc dương, dương bao giờ cũng muốn thượng hành, nếu dương mà hư thì khí bị hãm ở dưới, không thượng hành được
Dương khí hư đã bị hãm ở dưới, lại còn đem mà “GIÁNG” cho nó sinh ra cái tình trạng nóng uất ngăn cách; lại còn đem mà “TÁN” cho nó sinh ra cái tệ tiêu hao; lại còn đem mà “PHÁ” cho nó đi đến tàn bại
Sách nội kinh rằng: “ĐIỀU KHÍ” có nghĩa là điều hòa chân khí, mà tiết khí là làm cho bại khí, phá khí
Tỳ vị thuộc “thổ”, thổ là mẹ của vạn vật, mà tỳ vị là nguồn gốc sinh hóa của chân khí
Hễ đã muốn bổ tỳ vị thì phải quí trọng cái khí ấy, nếu không biết cẩn thận mà dùng lầm những thuốc háo tiết sẽ thành hư chứng. Đã thành hư chứng thì khó mà điều bổ lại được
Châu Ngọc Cách Ngôn - Hạ Thiên 16
